Տալ հասկացությունների բացատրությունները
Ազգային սահմանադրություն —
Ամիրայական դաս —
Էսնաֆություն —
Թեմական դպրոց —
Կայսրընտիր —
Կովկասի փոխարքայություն —
Հայկական կորպուս —
Հայկական հարց —
Մահտեսի —
Մելիք —
Մուհաջիր —
Պանթյուրքիզմ —
Պանիսլամիզմ —
Սղնաշ —
Ֆիդայի —
Ջիհադ —
«Պոլոժենիե» —
Առաջադրանք 1
Առաջադրանք 1
Հայոց պատմություն , Էջ 183-184, կատարել 10-13-րդ առաջադրանքները /գրավոր/
Ցարիզմի անկումից հետո էական փոփոխություններ տեղի ունեցան Ռուսաստանի կենտրոնում և Անդրկովկասում։ Փետրվարյան և Հոկտեմբերյան հեղափոխությունների արդյունքում ստեղծվեց նոր քաղաքական համակարգ`
1) Հանրապետության ներդրում. Ցարական վարչակարգը տապալվեց և փոխարինվեց հանրապետությունով, ինչը նշանակում էր Ռուսաստանում միապետության ավարտը։
2) Ժամանակավոր կառավարության ստեղծում. Փետրվարյան հեղափոխությունից հետո ստեղծվեց ժամանակավոր կառավարություն, որը փորձեց բարեփոխումներ իրականացնել և անցում կատարել դեպի ժողովրդավարություն։
3) Բոլշևիկները հռչակեցին Սովետների իշխանությունը. Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հետո բոլշևիկները գրավեցին իշխանությունը՝ հիմնելով Սովետները (խորհրդային համակարգ), ինչը հանգեցրեց բոլշևիկյան (կոմունիստական) ռեժիմի հաստատմանը։
1917 թվականին հայ ազգային-քաղաքական կյանքը իսկապես վերելք էր ապրում։ Ստեղծվեցին մի քանի նոր ազգային իշխանություններ`
1) Անդրկովկասի ազգային խորհուրդ. 1917 թվականի մայիսին Թիֆլիսում գումարվեց Անդրկովկասի ազգային կոնգրեսը, որի ժամանակ ստեղծվեց Անդրկովկասի Ազգային խորհուրդը, որը միավորում էր հայերին, վրացիներին և ադրբեջանցիներին։ Այս խորհուրդը սկսեց ներկայացնել հայ ժողովրդի շահերը Անդրկովկասում։
2) Անդրկովկասի Դեմոկրատական Դաշնային Հանրապետության կառավարությունը. Անդրկովկասի Ազգային խորհրդի ձևավորումից հետո ստեղծվեց Անդրկովկասի Դեմոկրատական Դաշնային Հանրապետության (ԱԴԴՀ) կառավարությունը՝ հայ քաղաքական գործիչ Նարիման Նարիմանովի գլխավորությամբ։ Այս կառավարությունը դարձավ Անդրկովկասի պատմության մեջ առաջին լիովին դեմոկրատական իշխանությունը։
Կովկասյան ռազմաճակատում հայկական զորամիավորումներ են կազմակերպվել Դրանիկյանի, Թովմաս Նազարյանի, Անտոն Իվանով-Հովսեփյանի, Լազար Սարիբեկյանի, Անդրանիկ Օզանյանի և այլք հրամանատարներով։ Նրանք առանցքային դեր են խաղացել հայկական հողերը թուրքական ագրեսիայից պաշտպանելու գործում։
1918-ին Կովկասյան ռազմաճակատում պատերազմը ծավալվեց հայկական ազգային ուժերի և թուրքական զորքերի միջև։ Մայիսյան մարտերը պատմական նշանակություն ունեցան, քանի որ հայ մարտիկները կարողացան հաջողությամբ հետ մղել թուրքական հարձակումները և պաշտպանել իրենց հողերը։ Այս շրջանի կարկառուն գործիչներից ու մարտիկներից էին Անդրանիկ Օզանյանը, Դրանիկյանը, Սարիբեկյանը և այլք, որոնց սխրագործությունները դարձան հայ ժողովրդի դիմադրության ու սխրանքի խորհրդանիշը։
Մայիսյան հերոսամարտերից մեկի մասին ճառ պատրաստելիս կարող եք օգտվել համացանցից լրացուցիչ աղբյուրներից և նյութերից՝ ելույթը հարստացնելու փաստերով, ականատեսների վկայություններով և այն ժամանակվա իրադարձությունների վերլուծությամբ։ Ելույթում արժե ընդգծել մայիսյան հաղթանակների կարևորությունը անկայունության և հակամարտությունների ժամանակաշրջանում հայ ժողովրդի անկախության և տարածքային ամբողջականության պահպանման համար։
Հայաստանի նշանավոր ազգային կրթական հաստատությունները ներառում են.
1) Երևանի պետական համալսարանը (հիմնադրվել է 1919 թվականին) Հայաստանի առաջատար կրթական հաստատություններից է, որն առաջարկում է կրթություն տարբեր ոլորտներում, այդ թվում՝ հումանիտար և բնական գիտությունների:
2) Հայաստանի Հանրապետության Գիտությունների ազգային ակադեմիա (հիմնադրվել է 1943 թ.) — ֆիզիկայի, կենսաբանության, պատմության և մշակույթի տարբեր ոլորտների գիտական հետազոտությունների կենտրոն։
3) Երևանի արվեստի պետական ինստիտուտ (կրթություն է տալիս երաժշտության, թատրոնի, կինոյի և կերպարվեստի բնագավառներում):
Հայ գիտնականները հաջողությունների են հասել գիտության տարբեր բնագավառներում, այդ թվում՝ մաթեմատիկայի, ֆիզիկայի, քիմիայի, բժշկության, լեզվաբանության, պատմության և հնագիտության մեջ: Նրանց ներդրումը գիտության մեջ գնահատվում է համաշխարհային մասշտաբով։
Հայագիտությունը վերելք ապրեց հայոց պատմության, մշակույթի և լեզվի ուսումնասիրության նկատմամբ հետաքրքրության շնորհիվ։ Հայտնի հայագետներից են Գարեգին Նալբանդյանը, Նիկոլայ Ադոնեցյանը, Մանուել Արժանցյանը և այլք։ Որոշ հայտնի հայ պատմաբաններից են նաև Ռիչարդ Հովանցը, Նինա Գարսիան, Արսեն Հարությունյանը և այլք, ովքեր նշանակալի ավանդ են ներդրել Հայաստանի և հայ ժողովրդի պատմության ուսումնասիրության մեջ:
Հայ բանաստեղծ և հրապարակախոս Գարեգին Նալբանդյանի ստեղծագործությունները զգալի ազդեցություն են ունեցել հայ գրականության վրա։ Նրա ստեղծագործությունները հաճախ արտացոլում են ազգային և սոցիալական թեմաներ, իսկ նրա ստեղծագործությունները պահանջված և ուսումնասիրված են այսօր:
Առաջադրանք 2
Համաշխարհային պատմություն էջ 158-156, 1-5 հարցերին գրավոր պատասխանել
Դուրս գրել 10 կարևոր իրադարձությունները/ էջ171-172/ , մի քանի նախադասությամբ ներկայացնել 17-19-րդ դարերը ուսումնասիրելով այդ շրջանի ժամանակագրությունը:
Առաջադրանք 1
Հայոց պատմություն , Էջ 180-182, կատարել 1-5-րդ առաջադրանքները /գրավոր/
XIX-րդ դարում Ռուսաստանում իրականացվեցին մի քանի նշանակալի բարեփոխումներ, որոնք ազդեցին Արևելյան Հայաստանում տնտեսական և սոցիալական կյանքի զարգացման վրա (հայ համայնքի մի մասն այն ժամանակ գտնվում էր Ռուսական կայսրության տիրապետության տակ):
Ցարիզմը սաստկացրեց հայերի նկատմամբ ազգային ճնշման քաղաքականությունը մի քանի պատճառներով. 19-րդ դարի վերջին Ռուսական կայսրությունում սրվեցին պանսլավոնականությունն ու ռուսացումը, ինչը լարվածություն առաջացրեց ազգային փոքրամասնությունների, այդ թվում՝ հայերի շրջանում։ Հայոց համազգային շարժումը նույնպես հանդես էր գալիս անկախության և ազգային իրավունքների օգտին, ինչը մտահոգություն առաջացրեց ցարական կառավարության մոտ և հանգեցրեց բռնաճնշումների ու սահմանափակումների։ Հայերը նաև ընկալվում էին որպես «անվստահելի» հպատակներ՝ կապված արևմտյան մշակույթի և քրիստոնեական կրոնի հետ։
3. Հայ ազգային–ազատագրական շարժման ընթացքը որոշակիորեն կախված էրնաև Ռուսաստանյան կայսրության և մյուս խոշոր տերությունների արտաքին քաղաքականությունից, նրանց դիրքորոշումից: Շուտով միջազգային հարաբերությունների օրակարգում իր ձևակերպումն ստացավ Հայկական հարցը:
Հայկական հարցը միջազգային դիվանագիտության մեջ մտավ Ղրիմի պատերազմի (1853-1856) և 1856-ի Փարիզի խաղաղության պայմանագրի հետ կապված։ Հարցի էությունը Արեւելյան Հայաստանի (Օսմանյան կայսրության տարածքում) հայ բնակչության պահանջն էր պաշտպանել իրենց իրավունքները եւ բարելավել իրենց դիրքերը միջազգային հանրության առջեւ։
Հարցի միջազգայնացումը նշանակում էր համաշխարհային հանրության ուշադրությունը գրավել հայերի խնդիրների վրա և միջազգային մակարդակով դրանք լուծելու փորձեր։ Փարիզի պայմանագրի «61-րդ հոդվածը», որը նախատեսում էր Օսմանյան կայսրությունում քրիստոնյաների պաշտպանությունը, միջազգային հանրության կողմից հակամարտությունը կարգավորելու և հայերի իրավունքները ապահովելու փորձ էր, սակայն այն արդյունավետորեն չիրագործվեց և արվեց. էական բարելավումներ չբերի հայ բնակչության համար։
Հայոց պատմություն ,Էջ 184-185, ներկայացնել 10 ամենակարևոր իրադարձությունները և հիմնավորել:
Առաջադրանք 2
Հայոց պատմություն , Էջ 183-184, կատարել 5-10-րդ առաջադրանքները /գրավոր/
Հայոց պատմություն ,Էջ 186-187, ներկայացնել 10 ամենակարևոր իրադարձությունները և հիմնավորել:
Հարցեր և առաջադրանքներ
1. Որո՞նք են հայկական գաղթավայրերի առաջացման պատճառները:
Բռնի կամ կամովի
2. Ի՞նչ է գաղութը: Ո՞ր երկրներում էին հաստատվում հայերը միջնադարում և նոր ժամանակներում:
Յուրաքանչյուր պետությունում հիմնված համայնքը կոչվում է գաղութ։
3. Ի՞նչ պայմաններ են ահրաժեշտ գաղութի գոյատևման համար:
4. Ներկայացրե՛ք արտագաղթի հետևանքները Հայաստանի համար:
5. Թվարկե՛ք հայկական հիմնական գաղթավայրերը: Ներկայացրե՛ք դրանց թվա- քանակը Նոր դարերում: Որտե՞ղ էին ամենից շատ հայեր ապրում` հայրենիքո՞ւմ, թե՞ գաղթավայրերում:
6. Փորձեք գնահատել Կ. Պոլսի հայ համայնքի դերը մեր պատմության մեջ:
1. Տալ բառերի բացատրությունները
Աբսոլյուտիզմ – Ծագում է լատիներեն «բացարձակ» բառից: Հաճախ անվանում են նաև բացարձակ միապետություն։ Միապետի իշխանությունը ոչնչով սահմանափակված չէ, արքայի կամքը օրենք է։ Չկա սահմանադրություն։ Այս առումով հատկանշական են Լուի XIV-ի խոսքերը. «Պետությունը ե՛ս եմ»:
Ազատական (լիբեռալ) – Ծագում է լատիներեն «ազատ» բառից։ Հասարակական շարժում, որ ձևավորվել է XIX դ. սկզբին, սակայն ծաղկել է նույն դարի երկրորդ կեսին։ Դեմ էր հասարակական ցնցումներին և հեղափոխություններին։ Կողմ էր աստիճանական և նպատակասլաց բարենորոգումներին։ Նպատակն էր սահմանադրական կարգի և ժողովրդավարության ստեղծումը։
Ազգայնականություն (նացիոնալիզմ) – Ծագում է լատիներեն «ազգ» բառից։ Գաղափարախոսություն և շարժում, որը ազգի բարգավաճումը և բարեկեցությունը համարում է առաջնային։ Փոքր ազգերի համար ազգայնականությունը պաշտպանության միջոց է` ընդդեմ մեծ ազգերի ճնշումների։ Ազգայնականությանը հակադիր դրսևորումն ազգայնամոլությունն է, որը սեփական ազգից բացի` չի հանդուրժում այլ ազգերի։
Ահաբեկչություն (տեռորիզմ) – Ծագում է լատիներեն «վախ», «սարսափ» բառից։ Մարդկանց ահաբեկումը (սպանություն, հետապնդում, բանտարկում և այլն) քաղաքական համոզմունքների և գաղափարների համար։ Այն ավելի մեծ չափեր է ընդունում հեղափոխությունների ժամանակ։
ԱՄՆ-ի անկախության հռչակագիր – Ընդունվել է 1776 թ. հուլիսի 4-ին Ֆիլադելֆիա քաղաքում հրավիրված Համաժողովի (Կոնգրես) կողմից։ Այն հռչակեց ամերիկյան ազգի իրավունքը` ստեղծելու իր ինքնուրույն կյանքը, ազատությունը և երջանկությունն ապահովող պետություն։ Ի լուր աշխարհի հայտարարեց Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների կազմավորման մասին։
Անձի անձեռնմխելիություն – Լուսավորականների հռչակած` մարդու բնական իրավունքներից մեկը։ Մարդու նկատմամբ չպետք է կիրառել որևէ բռնություն, եթե օրենքով ու դատարանով ապացուցված չէ նրա մեղքը։
Աշխարհի անհավասարաչափ զարգացում – XIX դ. երկրորդ կեսից արդյունաբերական որոշ երկրներ սկսեցին արագ զարգանալ՝ առաջ անցնելով նախկին առաջատարներից (Անգլիա, Ֆրանսիա, Հոլանդիա): Այդ նոր զարգացող երկրները՝ ԱՄՆ-ը, Գերմանիան, Ճապոնիան, պայքար ծավալեցին ազդեցության ոլորտների և գաղութների վերաբաժանման համար: Այս նույն ժամանակաշրջանում է՛լ ավելի խորացավ տարբերությունը Արևմուտքի (Եվրոպա, ԱՄՆ) և Արևելքի (Օսմանյան կայսրություն, Իրան, Հնդկաստան, Չի- նաստան) զարգացման մակարդակների միջև:
Աշխարհի արհեստանոց – XVIII դ. մինչև XIX դ. երկրորդ կեսը այս համարումն ուներ Անգլիան: Նրա արդյունաբերությունն ամենազարգացածն էր, ապրանքները՝ ամենաարդիականն ու որակյալը: Դրանք ամենաէժանն էին և ողողել էին բոլոր շուկաները:
Առաջին կայսրություն – 1804 թ. Ֆրանսիայում անցկացվեց հանրաքվե, որի արդյունքում Նապոլեոնը հռչակվեց «բոլոր ֆրանսիացիների կայսր»: Այսպես հիմնվեց Առաջին կայսրությունը, որը գոյություն ունեցավ մինչև 1814 թ.։
Արդյունաբերական հասարակության երկրորդ շրջափուլ – Ընդգրկում է XIX դ. երկրորդ կեսից մինչև 1918 թ.՝ Առաջին աշխարհամարտի ավարտը: Կարևորագույն հատկանիշներն են արտադրության վերազինումը գիտության և տեխնիկայի նորագույն նվաճումներով, բաժնետիրական ընկերությունների և մոնոպոլիաների (մենատիրություններ) առաջացումը, համաշխարհային շուկայի և գաղութային համակարգի ձևավորումը, զարգացած երկրներում ժողովրդավարության խորացումը, զանգվածային կրթության համակարգի արմատավորումը և այլն:
2. Լրացնել թվականները
XVII-XIX դդ. առաջին կես – Արդյունաբերական հասարակության առաջին շրջափուլը
1600 թ. – Արևելահնդկական ընկերության ստեղծումը Անգլիայում
1640-1660 թթ. – Հեղափոխությունն Անգլիայում
1653-1658 թթ. – Կրոմվելի պրոտեկտորատը
1688-1689 թթ. – «Փառահեղ հեղափոխությունը» Անգլիայում
1722 թ. – Սեֆյան արքայատոհմի անկումն Իրանում
1751-1776 թթ. – Աշխարհում առաջին հանրագիտարանի հրատարակումը Դ. Դիդրոյի խմբագրությամբ
1768 թ. – Առաջին շոգեշարժիչի ստեղծումը Ջ. Ուատտի կողմից
1776թ. հուլիսի 4 – Անկախության հռչակագրի ընդունումը Ֆիլադելֆիայում
1784 թ. – Շոգեմեքենայի ստեղծումը Ջեյմս Ուատտի կողմից
3. Համեմատել համաշխարհային և հայկական մշակույթը XIX դ. երկրորդ կեսին և XX դ. սկզբին
Հիմնարար գիտություններ
Նպատակ ունեն ուսումնասիրելու բնության կարևորագույն օրենքներն ու օրինաչափությունները` մաթեմատիկա, ֆիզիկա, քիմիա, կենսաբանություն և այլն:
Հումանիտար գիտություններ
Հետազոտում են մարդու և նրա հասարակական կյանքի այլազան խնդիրները` տնտեսություն, քաղաքական կառույց, պատմություն և այլն:
Գրականություն
Կերպարվեստ ճարտարապետություն
Երաժշտություն
Օպերա
Արևելյան հարց — Միջազգային դիվանագիտության հիմնախնդիր` կապված Օսմանյան կայսրության հետագա ճակատագրի հետ: Վերջինիս թուլացման և քայքայման պայմաններում արդիական դարձավ հպատակ ազգերի ազատագրության և սեփական պետությունների ստեղծման հեռանկարը: Դրանից օգտվելով՝ մեծ տերություններն աշխատում էին օսմանյան Թուրքիան վերածել կիսագաղութի: Հարցն առաջացել է XVIII դ. վերջին: Դրա բաղկացուցիչ մասն էր նաև Հայկական հարցը:
Արհեստակցական միություններ — Հասարակական կազմակերպություններ, որոնք ստեղծել են բանվորները` իրենց իրավունքները պաշտպանելու համար: Առաջինը դրանք երևացին Անգլիայում XVIII դ. վերջին: XIX դ. երկրորդ կեսից արհմիութենական շարժումը մեծ թափ ստացավ: Ի հայտ եկան խոշոր արհմիություններ, որոնց անդամների թիվը հասնում էր միլիոնների: Ասվածի վառ օրինակներ կային ԱՄՆ-ում, Ֆրանսիայում, Գեր- մանիայում, մյուս զարգացած երկրներում:
Բազմազգ տերություն — Տերություն, ուր տիրապետող ազգի գերիշխանության ներքո իրենց պատմական հայրենիքում ապրում են բազում ազգեր՝ ենթարկվելով տնտեսական, քաղաքական, ազգային, կրոնական և մշակութային խտրականության ու բռնաճնշումների:
Բաժնետիրական ընկերություն — Արտադրական կամ այլ բնույթի ձեռնարկություն (կամ դրանց ցանց), որի հիմնական կապիտալը պատկանում է մարդկանց մի խմբի: Յուրաքանչյուրն ունի իր մասնաբաժինը և ըստ դրա էլ ստանում է եկամուտ:
Բանվորներ — Վարձու աշխատանքով ապրող մարդիկ: Նրանց վարձում են ձեռներեցները և վճարում ըստ կատարված աշխատանքի որակի և քանակի: Սովորաբար ձեռներեցների և բանվորների միջև ծագում են հակասություններ: Դրանց կարգավորման նպատակով զարգացած երկրներում XIX դ. ընդունվեցին բազմաթիվ օրենքներ, որոնք սահմանափակում էին աշխատաժամանակը, բանվորներին տալիս ապահովագրություն հիվանդության ու ծերության դեպքերում և այլն:
Բոլշևիկներ — Ռուսական մարքսիստների մեծամասնությունը կազմող թևը: Կողմ էին ծայրահեղ գործողությունների: Իրենց առաջնորդ Վ. Լենինի գլխավորությամբ Ռուսաստանում ուժով գրավեցին իշխանությունը: Երազում էին ամբողջ աշխարհում կառուցել կոմունիզմ (համայնավարական կարգ):
Բորսա — Արդյունաբերական տնտեսության կարևոր հիմնարկություն, որտեղ ձեռներեցները հանդիպում էին, քննարկում միմյանց առաջարկները և կնքում տնտեսական տարաբնույթ գործարքներ:
Գաղութ — Այստեղ՝ արդյունաբերական որևէ տերության իշխանության ներքո գտնվող երկիր, որը զրկված էր ինքնուրույն տնտեսական, քաղաքական, հասարակական զարգացման հնարավորությունից: Մայր երկրի (մետրոպոլիա) տնտեսական կցորդն էր: Այստեղից արտահանում էին բնական հարստություններ՝ շահագործելով տեղաբնիկների էժան աշխատուժը: Գաղութացումն սկսվել է դեռ XV դ., սակայն իր ծաղկմանն է հասել XIX դ. երկրորդ կեսին: Բացի բացասական հետևանքներից, այն հանգեցրել է նաև դրական արդյունքների: Ասիայի, Աֆրիկայի, Լատինական Ամերիկայի ժողովուրդները ծանոթացել են արդյունաբերական հասարակության նվաճումներին:
Դաշնություն — Ծագում է լատիներեն բառից: Առանձին պետությունների և պետական կազմավորումների միություն է: Դաշնության անդամները պահպանում են իրենց իրավունքների մի մասը: Ունեն տեղական սահմանադրություն, խորհրդարան, կառավարություն և դատական համակարգ: Սակայն դրանք ենթակա են դաշնային սահմանադրությանը և կառավարման մարմիններին: Առկա է ընդհանուր քաղաքացիություն: Դաշնային պետության օրինակ են ԱՄՆ-ը, Ռուսաստանը, Գերմանիան, Բրազիլիան և այլն:
Դոմինիոն — Լատիներեն «տիրույթ» բառից է: Բրիտանական գաղութային համակարգում երկիր, որն ուներ ներքին լրիվ ինքնավարություն, սակայն ենթարկվում էր անգլիական թագին:
Դրամատուն (բանկ) — Ծագում է լատիներեն «դրամափոխարան» բառից: Ձեռնարկություն, որտեղ իրացվում է դրամական կապիտալի առուծախ, ընդունվում են ավանդներ և տրամադրվում վարկեր: Դրամատներն արդյունաբերական արտադրության անբաժանելի մասն են: Նրանց միջոցով ազատ կապիտալը ներդրվում է տնտեսության զանազան ճյուղեր և նպաստում դրանց զարգացմանը:
Ենիչերի — Թուրքերեն՝ «նոր զորք»: Օսմանյան հետևակային զորամասեր: Դրանք ստեղծվում էին մանկահավաքների միջոցով: Այսինքն՝ մանուկ հասակում ծնողներից (հիմնականում քրիստոնյա) խլում էին զավակներին, դարձնում իսլամի մոլեռանդ զինվոր:
Եռյակ դաշինք — 1879-1882 թթ. Գերմանիայի, Ավստրո-Հունգարիայի և Իտալիայի միջև կնքված պայմանագրերի արդյունքում ստեղծված դաշինք՝ ուղղված Մեծ Բրիտանիայի, Ֆրանսիայի և Ռուսաստանի դեմ:
Եռյակ միություն (Անտանտ) — Անգլիայի և Ֆրանսիայի միջև 1904 թ. կնքված ռազմաքաղաքական դաշինք, որին 1907 թ. միացավ Ռուսաստանը:
Երիտթուրքեր — Թուրքական բուրժուազիայի ազգայնական շարժման ներկայացուցիչներ: 1889 թ. ստեղծել են «Միություն և առաջադիմություն» կուսակցությունը: Իրենց շուրջ համախմբել են հայկական, արաբական, հրեական, հունական ընդդիմադիր ուժերը և 1908 թ. կատարել պետական հեղաշրջում: Հռչակել են ժողովրդավարական ազատություններ, սակայն շուտով հրաժարվել դրանցից` ներկայանալով իբրև ազգայնամոլներ: Երազում էին ստեղծել պանթուրքական (համաթուրքական) տերություն՝ Բոսֆորից մինչև Միջին Ասիա: Այդ ճանապարհին կանգնած բոլոր ազգերը ենթակա էին ոչնչացման, առաջին հերթին՝ հայությունը: Առաջին աշխարհամարտի տարիներին երիտթուրքական կառավարությունն իրագործեց Հայոց մեծ եղեռնը:
Երկմիասնական տերություն — Տերուլ Տերություն, որտեղ ապրող բազմաթիվ ազգերից տիրապետող են երկուսը: Նրանց միջև կնքվում է դաշինք` իշխանության հստակ բաժանումով: Ասվածի լավագույն օրինակը 1867 թ. ձևավորված Ավստրո-Հունգարիան էր:
Երրորդ հանրապետություն — Հիմնվել է Ֆրանսիայում 1870 թ. սեպտեմբերին՝ Նապոլեոն III կայսեր խայտառակ պարտությունից հետո: 1875 թ. սուր պայքարի պայմաններում ընդունվել է նրա Սահմանադրությունը: Երրորդ հանրապետությունը գոյատևել է մինչև 1940 թ.:
Ընկերային (սոցիալական) ապահովագրություն — Պետության, ձեռնարկատերերի և աշխատավորների մուծումների հաշվին ստեղծվում է հիմնադրամ, որից աշխատավորներին նյութական օժանդակություն (թոշակ) է հատկացվում հիվանդության և ծերության դեպքում: Այս համակարգը զարգացած երկրներում տարածում է գտել XIX դ. երկրորդ կեսից:
Թանզիմաթ — Ծագում է արաբերեն «բարենորոգում» բառից: Օսմանյան կայսրության այս բարենորոգումներն ընդգրկում էին 1839-1870-ական թթ.: Դրանք ձեռնարկեցին եվրոպական կրթություն ստացած և լուսավորական գաղափարներով տոգորված որոշ պետական գործիչներ: Նպատակն էր տերության բոլոր ազգերին տալ իրավահավասարություն, անձի, գույքի անձեռնմխելիություն, խղճի (կրոն) ազատություն, հավասար հարկեր: Այդ ճանապարհով բարենորոգիչները հույս ունեին կանգնեցնելու տերության անկումը: Սակայն պահպանողականների ճնշման ներքո այս փորձերը ձախողվեցին:
Թորի — Քաղաքական կուսակցություն Անգլիայում, որն առաջացել է XVII դ. վերջին: XIX դ. երկրորդ կեսին ստացավ «Պահպանողական» անունը:
ժողովրդավարություն (դեմոկրատիա) — Ծագում է հունարեն «ժողովուրդ» և «իշխանություն» բառերից: Կառավարման մի համակարգ, որտեղ գերագույն իշխանությունը պատկանում է ժողովրդին: Ժողովրդավարության հիմքը իրավահավասար քաղաքացիներն են: Օգտվում են համընդհանուր ընտրական իրավունքից, ունեն անձի և սեփականության անձեռնմխելիություն, խոսքի, խղճի (կրոնի) ազատություն: Այս ամենն ամրագրված է երկրի հիմնական օրենքով՝ սահմանադրությամբ: Ժողովուրդն իր իշխանությունն իրագործում է ընտրովի խորհրդարանի և կառավարության միջոցով:
Իշխանության տարանջատման սկզբունք — Մշակել է անգլիացի լուսավորական Ջ. Լոկը, զարգացրել է ֆրանսիացի Մոնտեսքյոն: Համաձայն դրա՝ արդյունավետ գործառելու համար պետական իշխանությունը պետք է տարանջատվի երեք ճյուղի: Օրենսդրական, որը պետք է ներկայացնի ժողովրդի կողմից ընտրված խորհրդարանը: Այն պետք է օրենքներ մշակի՝ պարտադիր բոլոր քաղաքացիների համար: Գործադիր, որը կոչված է ի կատար ածելու օրենքները և կառավարելու երկիրը: Այս նպատակով ստեղծվում է կառավարու
Լուսավորական շարժում — Գաղափարական, կրթական և քաղաքական շարժում, որ ծավալվեց Եվրոպայում XVII-XVIII դդ.։ Նպատակն էր հաղթահարել միջնադարյան ավանդական պատկերացումները մարդու, հասարակության, բնության վերաբերյալ: Ստեղծել է պատկերացումների մի նոր համակարգ՝ կառուցված բանական արժեքների վրա: Շարժումն սկսվել է Անգլիայում, բայց իր գագաթնակետին է հասել շնորհիվ ֆրանսիական լուսավորականների: Նրա գաղափարները կենսական են առ այսօր:
Լուսավորյալ միապետ — Միապետների այս տեսակը պատմական ասպարեզ է իջել XVII- XVIII դդ.՝ Ֆրանսիայում, Ռուսաստանում, Պրուսիայում, Ավստրիայում։ Լուսավորական գաղափարների ոգով կատարել են բազմաթիվ բարենորոգումներ: Ձգտում էին հին ավա տատիրական կարգերը հաշտեցնելու արդյունաբերական զարգացման հետ, որն անհնար էր, և XVIII դ. վերջերին լուսավորյալ միապետները հեռացան պատմական ասպարեզից:
Խղճի ազատություն — Մարդու իրավունքը դավանելու ցանկացած կրոն կամ չդավանելու որևէ մեկը:
Կայսերապաշտություն (իմպերիալիզմ) — Գաղափարախոսություն և քաղաքականություն, հատկանշական է արդյունաբերական հասարակություններին: Հումքի, էժան աշխատուժի համար զարգացած երկրներն սկսում են ծավալվել և նոր տարածքներ գրավել կամ ազդեցության գոտիներ ձեռք բերել ինչպես Եվրոպայում, այնպես էլ աշխարհի բոլոր ծագերում՝ Ասիա, Աֆրիկա, Ամերիկա: Գործընթացն ավելի ծավալվեց XIX դ. երկրորդ կեսին: Այս նպատակով օգտագործվում էին ամենատարբեր միջոցներ՝ ռազմական ուժ, դիվանագիտություն, տնտեսական ճնշում և այլն:
Կանցլեր — Գերմաներեն «դիվանապետ», «քարտուղար» բառերից: Նախապես համարվում էր գերմանական (մասնավորապես` Պրուսիայի) արքաների գրասենյակի ղեկավար: Նա կազմում էր արքայական հրամանները և հետևում դրանց կատարմանը: Հետագայում սկսեց կատարել վարչապետի գործառույթները՝ ղեկավարում էր գործադիր իշխանության բոլոր օղակները: Կանցլերի դերն առավել կարևորվեց միացյալ Գերմանիայում: Օ. Բիսմարկը
հայտնի է որպես Գերմանիայի ամենաականավոր կանցլերներից մեկը:
Կապիտալ — Ունեցվածք, որը ներդնելով արտադրության մեջ՝ ձեռներեցը նոր շահույթ է ստանում: Ժամանակի ընթացքում կապիտալը դառնում է սեփականության հիմնական ձևը և կազմում կապիտալիստական հասարակության հիմքը:
Կիսագաղութ — Ավանդական հասարակական կյանքով ապրող երկիր, որը գաղութի չի վերածվել և անմիջականորեն չի կառավարվում գաղութարարների կողմից, սակայն վերջիններս, տարբեր լծակներով (տնտեսական, դիվանագիտական, ռազմական) ճնշումներ գործադրելով, նրա կառավարությունից զիջումներ են կորզում: Այսպիսի երկրներից էին Օսմանյան կայսրությունը, Իրանը, Չինաստանը: Գաղութարարները երբեմն դրանք բաժանում էին ազդեցության գոտիների:
Կոմունիզմ (համայնավարություն) — Ուտոպիական տեսություն, որը ծագում է լատիներեն «ընդհանուր» բառից: Համաձայն դրա գաղափարախոսների (Կ. Մարքս, Ֆ. Էնգելս, Վ. Լենին)՝ հեղափոխության միջոցով ստեղծված բանվորների պետությունը պետք է վերացնի մասնավոր սեփականությունը և ստեղծի համապետական սեփականություն: Ամեն ոք, անկախ իր աշխատանքից, պետք է օգտվի բոլոր բարիքներից: Կոմունիզմի զարգացած շրջափուլում պետությունը, կատարելով իր դերը, պետք է վերանա:
Կոնսուլություն — 1799–1804 թթ. կառավարման ձև Ֆրանսիայում: Իշխանությունն անվանապես պատկանում էր տասը տարով ընտրված երեք կոնսուլներին, իսկ իրականում՝ առաջին կոնսուլ Ն. Բոնապարտին:
Կուսակցություն — Համախոհ մարդկանց քաղաքական կազմակերպություն, որի խնդիրը հասարակության բարենորոգումն է` ըստ իր որդեգրած գաղափարների և գործողության ծրագրերի: Այդ նպատակով՝ կուսակցությունները ձգտում են հասնելու իշխանության՝ իրենց ծրագրերը իրականացնելու համար:
Հայդուկ — Հունգարերեն՝ հետևակ: Դրանք մարդիկ էին, որոնք ոչ մեծ զինված խմբերով պայքարում էին օսմանյան նվաճողների դեմ: Հայկական միջավայրում տարածված էր դրա նաև արաբերեն համարժեքը՝ ֆիդայի:
Հեղափոխություն — Հասարակական-քաղաքական գործընթաց, որի դեպքում պատմական կարճ ժամանակահատվածում ուժային եղանակով կատարվում են արմատական փոփոխություններ: Հեղափոխությունները սովորաբար դրսևորվում են երկու ձևով: Մի դեպքում՝ գերակայում են զուտ հասարակական հիմնախնդիրները, մյուս դեպքում` դրանց գումարվում են նաև ազգային խնդիրները՝ ազատագրության, վերամիավորման, ինքնիշխան պետության ստեղծման:
Հիմնարար գիտություններ — Նպատակ ունեն ուսումնասիրելու բնության կարևորագույն օրենքներն ու օրինաչափությունները՝ մաթեմատիկա, ֆիզիկա, քիմիա, կենսաբանություն և այլն:
Հումանիտար գիտություններ — Հետազոտում են մարդու և նրա հասարակական կյանքի այլազան խնդիրները՝ տնտեսություն, քաղաքական կառույց, պատմություն և այլն:
Ձեռներեց — Կոչվում է նաև բուրժուա, կապիտալիստ: Ունի ունեցվածք, որը ներդնելով արտադրության, տրանսպորտի, դրամական գործարքների և այլ բնագավառներում՝ ստանում է եկամուտ: Ձեռներեցների դասն սկսվել է ձևավորվել արդյունաբերական հասարակության կայացմանը զուգընթաց:
Մանուֆակտուրա — Ծագում է լատիներեն «ձեռքի գործ», «ձեռքի աշխատանք» բառերից: Արտադրական ձեռնարկություն, որն սկսել է ձևավորվել XVI դ. վերջից: Այնտեղ աշխատանքը հիմնականում ձեռքով էր կատարվում, սակայն կային աշխատանքի բաժանում և մասնագիտացում: Յուրաքանչյուր բանվոր մասնագիտանում էր մեկ կամ մի քանի գործողության մեջ: Դա շեշտակի ավելացնում էր աշխատանքի որակը և արտադրողականությունը:
Մարդու և քաղաքացու իրավունքների հռչակագիր — Ընդունվել է 1789 թ. օգոստոսի 26-ին Ֆրանսիայում: Հաստատում էր քաղաքացիների իրավահավասարությունը: Իշխանության աղբյուր էր ճանաչում ազգի հավաքական կամքը: Շեշտում էր մարդկանց բնական իրավունքը` լինելու ազատ, ունենալու մասնավոր սեփականություն, դիմակայելու ցան կացած բռնաճնշման, ազատորեն արտահայտելու իր կարծիքը, անձամբ կամ ներկայացուցիչների միջոցով մասնակցելու պետության կառավարմանը: Սա նոր դարաշրջանի կարևորագույն իրավական փաստաթղթերից է:
Մենատիրություն (մոնոպոլիա) — Ձեռներեցների միավորում, որն իր ձեռքն է առնում տնտեսության այս կամ այն բնագավառը: Իրենք են որոշում արտադրության պայմանները և ապրանքի շուկայական գները: Մոնոպոլիաների ի հայտ գալով խախտվեց ազատ մրցակցությունը՝ արդյունաբերական հասարակության հիմնական սկզբունքներից մեկը: Շատ պետություններ, աշխատելով պաշտպանել մանր և միջին արտադրողների շահերը, մտցնում են հակամենատիրական օրենքներ:
Մերկանտիլիզմ (առևտրայինություն) — Ծագում է լատիներեն «շուկա», «առևտուր» բառերից: Նպատակն է ավելի շատ ապրանք արտահանել և ստանալ մեծ շահույթ: Այսօր էլ առևտրայնությունը համարվում է տնտեսվարության հիմնական սկզբունքներից մեկը:
Միջազգային կարմիր խաչի ընկերություն — Ձևավորվել է 1863 թ. Շվեյցարիայում՝ Ա. Դյունանի ջանքերով: Խնդիր ունի օգնելու ռազմական հակամարտություններից և բնական աղետ ներից տուժածներին: Կազմակերպությունն իր առաքելությունը շարունակում է առ այսօր:
Միջին խավ — Արդյունաբերական երկրներում հասարակական հիմնական խավը: Ձևավորվել է XIX դ.: Ընդգրկում էր միջին և մանր ձեռներեցներին, մտավորականությանը: Նրա շարքերը համալրեցին նաև որակյալ բանվորները: Բոլորն ապրում էին միջին բարեկեցությամբ: Այս խավը մեղմեց հարուստների և աղքատների միջև առկա հակասությունները, կայունություն հաղորդեց հասարակական կյանքին:
Յակոբիններ — Մեծ հեղափոխության ծայրահեղական թևի ներկայացուցիչներ: Նրանց ակումբը Ս. Հակոբ եկեղեցում էր (այստեղից էլ՝ անվանումը): Ղեկավարներից էին Մ. Ռոբեսպիերը, Ժ. Դանտոնը և այլք: Երազում էին ընդհանուր հավասարության և համաշխարհային հեղափոխության մասին: Օգտվելով երկրում ստեղծված ծանր պայմաններից՝ 1793 թ. գրավեցին իշխանությունը և հաստատեցին իրենց բռնատիրությունը: Հազարավոր մարդկանց մահվան դատապարտեցին առանց դատ ու դատաստանի: 1794 թ. նրանց բռնատիրությունը տապալվեց: Ղեկավարները մահապատժի ենթարկվեցին:
Չարտիզմ — Ծագում է անգլերեն «չարտեր» (գիր, հրովարտակ) բառից: Զանգվածային հասարակական–քաղաքական շարժում Անգլիայում 1830-1850-ական թթ.: Հիմնական պահանջներն էին համընդհանուր ընտրական իրավունքը և պետական կյանքի ժողովրդավարացումը: Ճիշտ է, կառավարությունը մերժեց չարտիստների պահանջագրերը և ճնշեց նրանց շարժումը, բայց հետագա տարիներին կատարեց նրանց պահանջները:
Առաջադրանք 1
Առաջադրանք 1
Հայկական մշակույթը 19-րդ դարի երկրորդ կեսին, 20-րդ դարի սկզբին:
Հայոց պատմություն, /էջ 153-168, դասարանական , գրավոր պատասխանել հարցերին:
Հետազոտական աշխատանք/ Այս աշխատանքը ներկայացնել յուրովի ՝ տեսանյութ, հետազոտական, մեկ անհատի ուսումնասիրություն, վերլուծություն,…/
Սահմանել մշակույթ հասկացությունը:
Մշակույթը նշանակում է մարդկանց ստեղծագործությունը, հասկացությունների և բարեհաջող նյութերի կիրառման միջոցների միջև այն բաշխվածությունը, որի արդյունքում առաջացող նյութերը տրամադրում են հայտնվող արժեք:
Ներկայացնել կրթական համակարգը, համեմատել արդի շրջանի հետ:
Կրթական համակարգը ներառում է միջոցներ, որոնք մարտվում են ուսանողներին գիտելիքներ և հմտություններ, նպաստում են մտքերի զարգացումի միջոցներին, աջակցում են մշակման ու մատուցման գիտելիքների ներդրում: Արդի շրջանի հետ համեմատելու համար այն առարկաների, դասընթացների և այլ հարցաշարերի արդյունքները անհրաժեշտ են, որպեսզի հասկանանք այն կոնտեքստը, որտեղ բազմաթիվ համակարգեր կարող են միավորել։
Գիտության զարգացումը
Հայագիտություն
Գրականություն և մամուլ
Արվեստ և ճարտարապետություն
Առաջադրանք 2
Հայկական գաղթավայրերը նոր շրջանում:
1.Ներկայացնել հիմնական գաղթավայրերը:
2.Հիմնավորել գաղթավայրերի դերը հայապահպանության գործում:
Առաջադրանք 1
Առաջադրանք 1
Համաշխարհային պատմություն, էջ 150 -157 պատմել, դասարանական, հարցերին պատասխանել/
Դիտել տեսանյութը1, տեսանյութ 2,15 նախադասությամբ ամփոփել:
Կրթությունը և գիտությունը XIX դարի երկրորդ կեսին, XX դարի սկզբին\
Յուրաքանչյուր անհատին ներկայացնելիս
ա.նկարագրել. ժամանակարջանը, անցած ճանապարհը
բ. հիմնավորել հաջողությունների նորարաության կարևորումը տվյալ ժամանակարջանի համար, համադրել այդ նորարարության զարգացումը արդի շրջանում
գ. ներկայացնել տվյալ անհատի թևավոր խոսքեր դարձած մտքերը
1.Հիմնարար գիտություններ
Չ.Դարվին, Դ. Մենդելեև, Ա..Այնշթայն, Գ. Մենդել, Լ.Պաստյոր, Ա.Բելլ, Թ. Էդիսոն
2.Հոգեբանության պատմությունը. Զիգմոնդ Ֆրոյդ, Գ. Յունգ
3.Ալֆրեդ Նոբել
Առաջադրանք 2
Յուրաքանչյուր անհատին ներկայացնելիս
ա.նկարագրել. ժամանակարջանը, անցած ճանապարհը
բ. հիմնավորել նորարաության դրսևորումը տվյալ ժամանակարջանի համար,
գ. ներկայացնել տվյալ անհատի թևավոր խոսքեր դարձած մտքերը
Օգյուստ Լյումիեր Եղբայրներ
Տալ «Իմպրեսիոնիզմ» հասկացության բացատրությունը. Կ.Պիսարո, Կ.Մոնե, Է.Դեգա, Օ.ՌԵնուար/ընտրել նկարիչներից մեկին/
Երաժշտություն-Կ.Դեբյուսի, Է.Գրիգ, Յ.Բրամս,Ջ.Վերդի, Ժ.Բիզե, Ռ.Վագներ, Ջ.Պուչինի, Պ.Չայկովսկի/պատրաստել պոպուրի/
Վինսենթ վան Գոգ
Վինսենթ վան Գոգը հոլանդացի հայտնի նկարիչ էր, արվեստի պատմության ամենահայտնի և ազդեցիկ արվեստագետներից մեկը։ Նրա կյանքն ու ստեղծագործությունը խոր հետք են թողել համաշխարհային գեղանկարչության վրա։
Վան Գոգը ծնվել է 1853 թվականի մարտի 30-ին Նիդեռլանդների Գրոտ-Զունդերտ քաղաքում աղքատ ընտանիքում։ Նրա ստեղծագործությունը զգալի ազդեցություն է ունեցել 20-րդ դարի արվեստի զարգացման վրա։ Իր կյանքի ընթացքում նա ստեղծել է մոտավորապես 2100 աշխատանք, այդ թվում՝ մոտավորապես 860 նկար և ավելի քան 1300 գծանկար և ջրաներկ։
1880-ականների կեսերին իր գեղարվեստական կարիերան սկսելուց հետո Վինսենթ վան Գոգը տեղափոխվեց Ֆրանսիա, որտեղ անցկացրեց իր կյանքի մեծ մասը։ Այս շրջանում նա սկսեց խորացնել գույնի, լույսի և կոմպոզիցիայի իր պատկերացումները:
Նրա ամենահայտնի կտավներից է «Աստղային գիշերը» (1889 թ.), որտեղ նա պատկերում էր գիշերային երկինքը ընդգծված տիեզերական պտույտով, որն արտացոլում էր նրա ներքին պայքարն ու ձգողականությունը դեպի հոգևորը։ Այլ նշանավոր գործերից են «Արևածաղիկներ» (1888-1889) և «Սրճարանային տեռասը գիշերը» (1888):
Վան Գոգի գեղարվեստական ժառանգությունը դարձավ 20-րդ դարի արվեստում մոդեռնիզմի և արտահայտչականության ձևավորման հիմնական տարրը։ Նրա ստեղծագործությունները զգալի ազդեցություն են ունեցել բազմաթիվ արվեստագետների վրա, և նրա կյանքը դարձել է գրականության և կինոյի ոգեշնչման աղբյուր։
Վան Գոգը տառապում էր հոգեկան խնդիրներից և երբեմն նյարդային խանգարումներից, ինչը հանգեցրեց նրան ինքնասպանության 1890 թվականի հուլիսին, երբ նա ընդամենը 37 տարեկան էր։ Նրա աշխատանքը լայն ճանաչում գտավ միայն իր մահից հետո, և այժմ նրա աշխատանքները համարվում են ամենաթանկն ու ամենապահանջվածը արվեստի աշխարհում։
Պաբլո Պիկասո
Պաբլո Պիկասոն 20-րդ դարի ամենաազդեցիկ արվեստագետներից էր։ Նա ծնվել է 1881 թվականի հոկտեմբերի 25-ին Իսպանիայի Մալագա քաղաքում և իր տաղանդը ցույց է տվել վաղ տարիքից։ Պիկասոն կուբիզմի հիմնադիրներից է, ոճ, որը փոխեց շատ արվեստագետների գեղարվեստական տեսլականը և նոր դարաշրջան սահմանեց արվեստի պատմության մեջ:
Նրա ստեղծագործություններն ընդգրկում են ոճերի և տեխնիկայի լայն շրջանակ՝ ռեալիզմից մինչև կուբիզմ, սյուրռեալիզմ և աբստրակցիոնիզմ: Նա ոչ միայն նկարիչ էր, այլև քանդակագործ, փորագրիչ, կերամիկ, դիզայներ և բանաստեղծ։ Նրա աշխատանքը հայտնի է իր նորարարությամբ, ձևի և գույնի փորձարկումներով և պատկերների նկատմամբ իր մոտեցման համարձակությամբ:
Պիկասոյի ամենահայտնի գործերից են «Աղջիկը գնդակի վրա» (1905), «Ավինյոնների դեմոկրատներ» (1907), «Գերնիկա» (1937) և «Երիտասարդ աղջիկը, որը կանգնած է պատուհանի մոտ» (1952): Նրա ազդեցությունը համաշխարհային արվեստի վրա չի կարելի գերագնահատել, և նրա աշխատանքները մնում են աշխարհի ամենաթանկ ու ազդեցիկներից մեկը։ Պիկասոն մահացել է 1973 թվականի ապրիլի 8-ին Ֆրանսիայում՝ թողնելով անհավատալի ժառանգություն համաշխարհային գեղարվեստական մշակույթում։
Առաջադրանք 1
Առաջադրանք 1
Իրադրությունը պատերազմի վերսկսման պայմաններում
Պատմել հայկական կորպուսի , արևմտահայ դիվիզիայի մասին:
Հայկական կորպուսը և արևմտահայ դիվիզիան 20-րդ դարասկզբի հայ ազատագրական շարժման պատմության մի մասն են։ Հայկական կորպուսը կազմավորվել է ռուսական բանակի կազմում Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին և ընդգրկել հայկական կամավորական ջոկատներ։ Մասնակցել է տարբեր ռազմական գործողությունների Կովկասում և Անդրկովկասում։ Արևմտահայ դիվիզիան կազմավորվել է 1919 թվականին Հայաստանի Հանրապետության օրոք և մասնակցել Արևմտյան Հայաստանը թուրքական արշավանքից ազատագրելու պայքարին։ Այս կազմավորումները կարևոր դեր են խաղացել հանուն ազատության և անկախության հայոց ազգային շարժման պատմության մեջ։
Նկարագրել Արամ Մանուկյանին որպես քաղաքական գործիչ:
Արամ Մանուկյանը կատարել է շահույթի առաջնություններ՝ իր խորհրդակցման և հայտարարումների միջև, ինչպես նաև ներկայացնել հայրենական արդարությունները և ազատությունը: Նա նպատակ ունեցավ իր հայրենիքի ազատագրության շնորհիվ և սարքելով երեխայի մեծածախ հուշագրություններ՝ համապատասխանելու համար: Այդպիսի նախագծերի միջոցով նա բարձրագույն պատասխանատուների հուշագրությունները անդամավորեց, որպեսզի համապատասխանելի լինեն հայրենիքի պատմական բաշխումները։
Վերլուծել Այսրկովկասում իշխանության համար մղվող պայքարը:
Այսրկովկասում իշխանության համար մղվող պայքարը մեծ սույներում բազմադառնացել էր, քանի որ հայտնի էր, որ իշխանությունը անկախ տեղի էր ունենում մի քանի ուղիղ անգամներից: Այդ պատճառով, հուշարձանների անհատական բռնությունը շրջանցել էր պայմանները և կողքին կատարելիս կատարվում էր դատական հրաշալիքների հետ։ Այնուհետև, այն սկզբնականում հասարակ նորամուտ բնապահպանությունների կողմից հետևել էր իշխանության համար թեկնածությունը։
Պատմել Անդրկովկասի Ժողովրդավարական Դաշնային Հանրապետության ստեղծման ընթացքի մասին:
Անդրկովկասի Ժողովրդավարական Դաշնային Հանրապետության ստեղծման ընթացքը ներկայացնում է բարեգործական, պատմական, քաղաքական և համալիր թվում է։ Այդ գործընթացի հիմնադրման հետևանքով իրեն վերաբերում է հարցեր, որում կարևոր են դառնում համաշխարհային պարտատերերի, հարաբերական հարցերի և պատմական ուսուցիչների մոտ։ Այս հիմնադրման ընթացքում կարելի է համապատասխանել հերթական միավորամյակի կազմակերպման, դաշնային ուսուցման և ազդեցության աշխատանքից։
Աղբյուրները ՝Հայոց պատմություն, համացանց
Առաջադրանք 2
Մայիսյան փառահեղ հերոսամարտը
Աղբյուրները՝ Հայոց պատմություն , համացանց
Լրացուցիչ «Սարդարապատի հուշահամալիրի կարևորությունը 21-րդ դարի պատանիների տեսանկյունից»
Ծանոթացեք «Հերոսապատում», նախագծին, մարտ ամսվա հետազոտական աշխատանքը այս նախագծի շրջանակներում կարող է լինել:
Առաջադրանք 1
Դասարանական
Առաջին աշխարհամարտի ավարտը, հետևանքները/143-149/
Հայ ազգային -քաղաքական կյանքի վերելքը 1917թ.-ին
1917 թվականը Ռուսաստանում երկու հեղափոխությունների տարի էր. Փետրվարյան հեղափոխությունը տապալեց Ռոմանովների թագավորական դինաստիան և հանգեցրեց ժամանակավոր կառավարության հաստատմանը։ Հոկտեմբերյան հեղափոխությունը հանգեցրեց Լենինի գլխավորությամբ բոլշևիկյան իշխանության հաստատմանը։ Այս իրադարձությունները փոխեցին ռուսական և համաշխարհային պատմության ընթացքը՝ ազդելով բազմաթիվ ժողովուրդների, այդ թվում՝ հայերի ճակատագրի վրա։
1917 թվականին Ռուսաստանում տեղի ունեցավ երկու հեղափոխություն. Փետրվարյան հեղափոխությունը տապալեց ցարական ռեժիմը և հանգեցրեց ժամանակավոր կառավարության հաստատմանը։ Հոկտեմբերյան հեղափոխությունը բոլշևիկների գլխավորությամբ տապալեց ժամանակավոր կառավարությունը և հաստատեց բոլշևիկյան իշխանություն։ Այս իրադարձությունները հանգեցրին խոշոր փոփոխությունների Ռուսաստանի քաղաքական համակարգում և համաշխարհային պատմության մեջ։
Ցարիզմը սահմանափակում էր քաղաքական իրավունքները և ոտնահարում հայերի շահերը, մինչդեռ ժամանակավոր կառավարությունը ձգտում էր ամրապնդել Ռուսաստանի բոլոր ժողովուրդների քաղաքացիական:
Արևմտահայերի առաջին համագումարը (Համահայկական ազգային խորհուրդ) ուղղված էր հայ ժողովրդի իրավունքների ու շահերի պաշտպանությանը։ Արևելահայերը Թիֆլիսում իրենց համագումարում քննարկել են հայերին թուրքական ագրեսիայից պաշտպանելու և ազգային զինված ուժեր ստեղծելու հարցերը։
Հայոց ազգային խորհուրդը դարձավ հայ քաղաքական կյանքի կենտրոնական մարմինը 1917թ. Նա համախմբում էր հայ ժողովրդի տարբեր քաղաքական և հասարակական խմբերին և ներկայացնում նրանց շահերը Ժամանակավոր կառավարության առջև։
Հայերը ձգտում էին միավորել և պաշտպանել պատմական հայկական հողերը՝ ապահովելու անվտանգությունը, մշակութային ժառանգության պահպանությունը և ազատ զարգացման հնարավորությունը։
Աղբյուրները ՝Հայոց պատմություն,
Առաջադրանք 2
Խորհրդային Ռուսաստանը և Հայաստանը
1917 թվականի Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից և Ռուսաստանում բոլշևիկյան իշխանության հաստատումից հետո զգալի փոփոխություններ տեղի ունեցան Անդրկովկասում, այդ թվում՝ Վրաստանում, Հայաստանում և Ադրբեջանում։ Այս փոփոխություններից մի քանիսը ներառում են.
1. Խորհրդային հանրապետությունների ձևավորում. Վրաստանը, Հայաստանը և Ադրբեջանը որպես միութենական հանրապետություններ մտան Խորհրդային Միության կազմում, ինչը հանգեցրեց փոփոխությունների քաղաքական, տնտեսական և սոցիալական ոլորտներում։
2. Ազգային քաղաքականություն. Խորհրդային կառավարությունը վարում էր ազգային ինքնորոշման քաղաքականություն, այդ թվում՝ աջակցություն Անդրկովկասի ժողովուրդների մշակույթին, լեզվին և կրթությանը։
3. Կոլեկտիվացում և արդյունաբերականացում. Տնտեսական բարեփոխումների շրջանակներում ներդրվեցին գյուղատնտեսության կոլեկտիվացման և արդյունաբերականացման քաղաքականություն, ինչը հանգեցրեց տարածաշրջանի ապրելակերպի և տնտեսական կառուցվածքի փոփոխության:
4. Ազգային լարվածություն. Անդրկովկասի որոշ էթնիկ խմբեր, հատկապես ստալինիզմի ժամանակ, ենթարկվել են ռեպրեսիաների և զանգվածային տեղահանությունների:
5. Սահմաններ. Շրջանի սահմաններն ու վարչական բաժանումները վերանայվեցին, ինչը հանգեցրեց Խորհրդային Միության կազմում նոր վարչական բաժանումների ձևավորմանը:
Այս փոփոխությունները մեծ ազդեցություն ունեցան Անդրկովկասի զարգացման վրա ողջ 20-րդ դարում:
1917 թվականի դեկտեմբերի 5-ին կնքված Երզնկայի զինադադարը հանգեցրեց ռազմական գործողությունների դադարեցմանը Կովկասյան ճակատում մինչև խաղաղության պայմանագրի կնքումը։ Հոկտեմբերյան հեղաշրջումից հետո ռուս-թուրքական ճակատը փլուզվեց, իսկ ռուսական բանակը լքեց ռազմաճակատը։ Ազգային զորամասերը, որոնք պետք է փոխարինեին ռուսներին, դեռ ձևավորվում էին և չէին հասցնում ռազմաճակատ հասնել։ Արդյունքում 1917 թվականի դեկտեմբերի վերջերին ռազմաճակատի արեւմտահայ հատվածում մնացել էր ընդամենը 17 հազար զինվոր։
Արևմտյան Հայաստանի մասին դեկրետը բոլշևիկյան կառավարության առաջին քայլերից էր Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից և Ռուսական կայսրության փլուզումից հետո տարածաշրջանում իրավիճակը կարգավորելու գործում։ Այս փաստաթուղթը հռչակում էր ազգային ինքնորոշման իրավունքը և Արևմտյան Հայաստանի անկախ պետության ստեղծումը։ Այն նաև նախատեսում էր բոլոր գաղութային իրավունքների վերացում և բոլոր ազգությունների համար հավասար իրավունքների հաստատում։
Խորհրդային Ռուսաստանի և Կենտրոնական տերությունների միջև 1918 թվականին ստորագրված Բրեստ-Լիտովսկի պայմանագիրը թելադրված էր Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին երկրի ծանր վիճակով։ Խորհրդային Ռուսաստանը հայտնվեց քաղաքացիական պատերազմի մեջ և գտնվում էր այնպիսի վիճակում, որտեղ անհրաժեշտ էր դադարեցնել շարունակական ռազմական առճակատումը և ջանքերը կենտրոնացնել ներքին խնդիրների վրա։ Պայմանագրի պայմաններից էր Ռուսաստանի դուրս գալը պատերազմից, ինչը թույլ տվեց կենտրոնանալ հակահեղափոխական ուժերի դեմ պայքարի և երկրի վերականգնման վրա։
Սակայն հայերի շահերի և Արեւմտյան Հայաստանի վերադարձի տեսակետից Բրեստ-Լիտովսկի պայմանագիրը լուրջ մտահոգություններ ու դժգոհություններ առաջացրեց։ Նա փաստացի ճանապարհ բացեց Արևմտյան Հայաստանի վերադարձի համար Թուրքիային, ինչը լուրջ հարված էր հայ ազգային շարժմանն ու անկախ պետություն ստեղծելու նրանց ցանկությանը։ Այս որոշումը կարող է դիտվել որպես ժամանակավոր քայլ Ռուսաստանի դժբախտության մեջ, բայց այն նաև ընդգծում է ազգային շահերի փոխզիջումները՝ խաղաղություն ապահովելու համար։
Հարկ է նաև նշել, որ Բրեստ-Լիտովսկի պայմանագրից հետո Խորհրդային Ռուսաստանի վարած քաղաքականությունը ներառում էր տարածաշրջանում ազգային շարժումների աջակցությունը և նրանց անկախությունը ճանաչած Հայաստանի և Վրաստանի հետ խաղաղության պայմանագրերի ստորագրումը։ Այսպիսով, թեև Բրեստ-Լիտովսկի պայմանագիրը հանգեցրեց Արևմտյան Հայաստանի ժամանակավոր վերադարձին Թուրքիային, Խորհրդային Ռուսաստանի քաղաքականությունն ընդհանուր առմամբ ներառում էր հարգանք հայերի և Կովկասի այլ ժողովուրդների ազգային շահերի նկատմամբ։
Աղբյուրները՝ Հայոց պատմություն,
1918թ. ռուսական նահանջից դեպի հերոսամարտ
Մարի Աղաբեկյան 